عمرنصوحی بیلمنبیلمَن، عمر نصوحی، پنجمین رئیس امور دینی جمهوری ترکیه، فقیه و مفسّر است. ۱ - مشخصاتدر ربیع الاول ۱۳۰۰ در حوالی ارزروم، به دنیا آمد. بعد از درگذشت پدرش، زیر نظر عموی خود، عبدالرّزاق علمی، که مدرس مدرسه احمدیّه ارزروم و قائم مقام «نقیب الاشراف» (مسئول رسیدگی به امور سادات) بود، بزرگ شد. ۲ - فعالیت علمینزد عموی خود و مُفتی شهر، حسین نَرمانی، علم آموخت. بعد از آن‌که هر دو استاد او با فاصله اندکی فوت کردند، به استانبول رفت و نزد یکی از مدرسان دینی (مدرسه) فاتح، به نام شاکر توقادی، درس خواند و از او اجازه گرفت. عاقبت، در امتحان مدرّسی مدارس مذهبی پذیرفته شد و گواهی نامه مدرّسی گرفت؛ همچنین از «مدرسه القضاه» فارغ التحصیل شد. بیلمن علاوه بر ترکی، عربی و فارسی را نیز خیلی خوب می‌دانست و به سه زبان شعر می‌گفت؛ زمانی نیز به آموختن زبان فرانسه علاقه مند شد و آن را در حدّ ترجمه کردن فراگرفت. بیلمن در شوال ۱۳۳۰ با سمت مُدرّسی علوم دینی به کار گمارده شد. او علاوه بر تدریس فقه و کلام و حقوق مدنی، سمت های فرهنگی ـ مذهبی مهمی نیز داشت و سرانجام به ریاست امور دینی رسید. ۳ - فعالیت اجتماعیدر رجب ۱۳۳۵ مأمور اداره شرعیّه محکمه تمیز شد، ولی در رمضان ۱۳۳۹ بار دیگر به عضویت «هیئت تألیفیّه» (متون حقوقی) درآمد. در ۱۳۴۱/۱۳۰۱ ش به عضویت مجلس تدقیقات شرعیّه انتقال یافت و در همان سال، در پی بسته شدن این اداره، به تدریس ادامه داد. در ۱۳۰۲ ش، مدرس کلام در مدرسه صحن (مسجد فاتح) شد، لیکن این مدرسه نیز بعد از یک سال بسته شد. در ۱۳۰۵ ش /۱۹۲۶، منشیِ مُفتیِ (اداره) اِفتایِ استانبول، و در ۱۳۲۲ ش /۱۹۴۳ نیز مفتی استانبول شد. در ۱۳۳۹ ش/ ۱۹۶۰ به ریاست امور دینی رسید، و هنوز یک سال نگذشته بود که در ۱۳۴۰ ش /۱۹۶۱ بازنشسته شد. بیلمن در مدت طولانی زندگی اداری خود به عنوان معلم نیز خدمت می‌کرد. او در حدود بیست سال معلم دروس اخلاق در دبیرستان دارالشفقه بود. او در مدرسه امام ـ خطیب استانبول و مؤسسه عالی اسلام، تا آخر عمر به فعالیت های علمی ادامه داد و تفسیر هشت جلدی خود را نیز در دوره بازنشستگی نوشت. ۴ - درگذشتعمر نصوحی در ۱۳۵۰ش/ ۱۹۷۱، دراستانبول درگذشت ودرمزارشهدای سقّزآغاجی، در (محله) اَدِرنه قاپی، به خاک سپرده شد. ۵ - محبوبیت پیش مردم مسلمان ترکیهبیلمن از زمانی که مفتی استانبول شد تا هنگام مرگش، از لحاظ صلاحیت علمی و اخلاقی، مورد اعتماد مردم مسلمان ترکیه بود؛ و بیقین، پرهیز او از شرکت در فعالیتهای دولتی، در این جلب احترام و علاقه بسیار مؤثر بود. در حقیقت، دلیل اصلی باقی نماندن او در مقام ریاست امور دینی نیز تلاش حکومت آن دوره برای سوء استفاده از او در اموری چون پخش اذان ترکی، در جهت اهداف سیاسی بود؛ زیرا بیلمن نیز همچون اسلاف خود، در امور دینی بی مسامحه بود. چنانکه در دهه ۱۳۴۰ ش/ ۱۹۶۰، در پاسخ کسانی که در ترکیه قصد اصلاحات دینی داشتند، اظهار داشت : «دینی که فرسوده نمی‌شود، آیا اصلاحات لازم دارد؟» و با لیاقت و جسارتی که از او انتظار می‌رفت، از اصالت و جهان شمولی اصول ایمان، اخلاق و حقوق اسلام دفاع کرد. ۶ - آثاربیلمن بیش‌تر عمر خود را صرف تألیف کرد و آثار بسیاری در علوم اسلامی بر جا گذاشت که از این قرار است : ۱) قاموس حقوق اسلامیّه و اصطلاحات فقهیّه، در فقه تطبیقی بین مذاهب، اولین و کاملترین اثری است که پس از تغییر خط ترکی، با حروف لاتین در این زمینه نوشته شده است. این اثر را ابتدا دانشکده حقوق دانشگاه استانبول به چاپ رساند و بعدها چاپهای متعدد آن در هشت جلد منتشر شد. ۲) کتاب بزرگ شرعیّات در اسلام در احکام عبادات و مستحبّات و مکروهاتِ اموری از قبیل خوردن، نوشیدن، پوشیدن و احکام داد و ستد است که د ر کتب فقهی عنوان می‌شود. آخرین قسمت کتاب به اخلاق اسلامی و سرگذشت نامه‌ها اختصاص یافته است. این کتاب ابتدا به صورت جزوه منتشر شد (استانبول ۱۹۴۷ـ ۱۹۴۸) اما سپس، در یک جلد، و در نوبتهای بسیار، به چاپ رسید. هر چند که زبان نوشتاری این اثر سنگین است، ولی شمار نسخه های چاپ شده آن تاکنون به بیش از دوونیم میلیون رسیده است. این کتاب نیاز مردم به تعلیمات دینی را که سالهای طولانی درباره آن اهمال شده بود، رفع کرده است. ۳) مآل عالی و تفسیر ترکی قرآن کریم. در این اثر، پس از ارائه اطلاعات مختصر درباره سوره‌ها و محتوای آنها، مفهوم آیات همراه با توضیح و تفسیر به زبان ساده بیان شده است. ۴) کتاب بزرگ تاریخ تفسیراز دو قسمت تشکیل شده است: قسمت اول در اصول تفسیر، قسمت دوم در تاریخ تفسیر. در قسمت اخیر، مؤلف، پس از بحث درباره اصحاب، که آنان را «طبقه ممتاز» می نامد، درباره مفسران، که آنان را بر اساس تاریخ وفات به چهارده طبقه تقسیم کرده، اطلاعاتی ارائه می‌کند. از این اثر چاپهای مختلفی صورت گرفته است. ۵) درسها و پندهایی از قرآن کریم (استانبول ۱۹۴۷). ۶) تفسیر ترکی سوره فت ح، و تاریخچه اعتلای اسلام و استانبول. ۷) غنچه های حکمت مشتمل بر ترجمه و شرح پانصد حدیث (استانبول ۱۹۶۳). ۸) توضیح علم کلام (استانبول ۱۹۵۵). در این اثر، که با شیوه علم کلام جدید نوشته شده، سعی بر آن است که در کنار موضوعات عقیدتی و کلامی، بعضی از جریانهای نوین فلسفیِ مغایر با اعتقادات اسلامی نیز نقد و بررسی شود. ۹) خلاصه علم توحید در عقاید اسلامی (استانبول ۱۹۶۲، ۱۹۷۳). ۱۰) اخلاق والای اسلامی (استانبول ۱۹۴۹، ۱۹۶۴). ۱۱) تعلیمات دینی (آنکارا ۱۹۵۹). به صورت پرسش و پاسخ در زمینه های تفسیر، حدیث، کلام، اصول فقه، وقف، فرائض و سِیَر، این اثر بارها چاپ شده است. عمر نصوحی بیلمن مقاله های خود را در مجله های بیان الحق، صراط مستقیم و سبیل الرّشاد به چاپ می‌رساند و دیوان برگزیده ای به نام نزهه الارواح (استانبول، ۱۹۶۸) دارد که اشعار آن را در دوران جوانی به فارسی سروده و به ترکی ترجمه کرده است. او کتاب داستانی به نام دو شکوفه تعشّق نیز نوشته است (۱۳۳۲/۱۹۰۴). ۷ - پانویس۸ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «عمرنصوحی بیلمن»، شماره۲۵۲۰. |